Filtr RO - mały poradnik

[Nemo7]

FILTR RO – Odwróconej Osmozy

(zdjęcia jakie załączyłem do tego tematu nie są mojego autorstwa, wybrałem je ze zdjęć znalezionych w Google i służą jedynie do wyjaśnienia budowy lub zasady działania filtra)

Sam jeszcze niecały miesiąc temu intensywnie szukałem informacji i porad, które pomogły by mi wybrać filtr RO. Przekonałem się że wcale nie tak łatwo jest znaleźć dobre artykuły i informacje na temat tego sprzętu. Jedynie na stronach firm sprzedających systemy odwróconej osmozy można czasami znaleźć bardzo przyzwoite opisy. Wiem jednak jakie pytania najczęściej nurtują osoby decydujące się na zakup filtr RO ponieważ jak wcześniej wspomniałem niedawno sam szukałem na nie odpowiedzi.

Nie będę wdawał się w dokładne opisy czym jest odwrócona osmoza ponieważ nie zgłębiałem tej wiedzy od strony technicznej na tyle aby o tym pisać. Każdy kto decyduje się na, RO do czego służy i mniej więcej na jakiej zasadzie działa. Pomimo tego proponuje przeczytać chociaż jeden opis czym jest odwrócona osmoza. Ja dam tylko krótki opis który w bardzo podstawowy sposób opisze ten proces.

Podczas procesu osmozy cząsteczki wody przechodzą przez półprzepuszczalną błonę/membranę z roztworu o mniejszym stężeniu do roztworu o większym stężeniu. Odwrócona osmoza jak sama nazwa mówi to odwrócenie tego procesu i nazywamy go filtrowaniem.

Chciałbym jeszcze przed opisem filtra zwrócić uwagę na jedną rzecz, moim zdaniem bardzo istotną. Picie wody RO wydawało by się bardzo dobre i zdrowe dla naszego organizmu. Jednak jak czytałem na internecie różne artykuły i opinie ludzi, wcale do końca tak nie jest. Bez dodatkowego wkładu mineralizującego wodę, picie jej może na dłuższą metę skończyć się tragicznie. Niektórzy powiedzą że to nie prawda bo piją i nic im nie jest, jednak może to być do czasu. Chodzi tutaj o gospodarkę elektrolitową, a osoba która przestrzegała przed tym uzasadniła to następująco. Nie jest to cytat, ale ogólny sens wypowiedzi: Pijąc wodę pozbawioną praktycznie 95%-96% wszystkiego co w niej było możemy doprowadzić do wypłukania niezbędnych pierwiastków z organizmu. Czyste RO wejdzie na miejsce wody z minerałami. Zaburzenia gospodarki elektrolitowej mogą doprowadzić m.in. do ataku padaczki, po prostu wyjałowimy organizm.

Moim największym zainteresowaniem jest kolarstwo górskie, na całodniowe wycieczki gdzie to co się zabierze do plecaka musi wystarczyć na cały dzień, jakość wody miała znaczenie. Kupowałem zwykłą wodę w sklepach nie patrząc na firmę itd., a każda z nich ma podane na etykiecie pewne istotne informacje Pijac wodę która miała Ogólną Zawartość Rozpuszczonych Skłądników na poziomie 150 – 300mg/l powodowało to skurcze łydek podczas jazdy, pomimo że ciągle piłem po kilka łyków. Po przerzuceniu się na wodę z zawartością 1729mg/l składników problem zniknął. Własne doświadczenie z wodą w kolarstwie przekonało mnie do teorii o niebezpieczeństwie picia czystej RO bez mineralizatora.

Nie przeprowadzałem żadnych badań i testów co jest oczywiste, ale moim zdaniem ta teoria ma ręce i nogi, na chłopski rozum wszystko by się zgadzało. Zaznaczam jest to moje zdanie i opinia po przeczytania informacji na temat RO na wielu stronach, a każdy zrobi jak uważa.

CZY JEST MI POTRZEBNE RO ?

Przed wyborem i zdecydowaniem się na RO musimy sobie zadać najważniejsze pytanie. Czy, tak naprawdę jest nam potrzeby filtr RO ? W moim przypadku było kilka argumentów za tym, że jest i będzie potrzebny w kolejnych projektach.

Pierwszy argument to nieciekawa jakość wody w kranie. Woda wodociągowa w moim przypadku ma następujące parametry:

PH 7-8,

GH 18-23,

NO2 – 0,4,

NO3 – 10.

Porządne na dzień dzisiejszy to:

PH 6,5 – 6,8

GH: 5-10

NO2 – 0

NO3 – 0

PH można zbić dozowaniem CO2. NO3 na poziomie 10mg/l do akwarium roślinnego jest pożądane z tym że nie pozostawia to żadnej rezerwy na zanieczyszczenia produkowane przez obsadę. NO2 i GH stanowiły problemy i kłopoty.

Drugi argument to chęć hodowli krewetek i rybek o większych wymaganiach co do jakości wody, a także chęć ich rozmnażania.

Trzeci to plany założenia akwarium morskiego.

Czwarty to wielkość planowanych zbiorników, gdzie bieganie do marketu po pięciolitrowe banki z wodą demineralizowaną są nieopłacalne i męczące.

Czy jest wam potrzebny ? Na to musicie sobie sami odpowiedzieć, zestawiając ze sobą wyniki parametrów wody do jakiej macie dostęp z wymaganiami wszystkiego co chcecie hodować.

BUDOWA FILTRÓW

Standardowy* filtr RO3 składa się z następujących wkładów:

- pierwszy wkład: sendymencyjny-polipropylenowy,

- drugi wkład: blok węglowy,

- trzeci wkład: membrana osmotyczna

(standardowy* - jest to moje okreslenie tego rodzaju filtrów ponieważ nigdzie nie mogę znaleźć fachowego okreslenia tej grupy urzadzeń, jeżeli ktoś wie jak prawidłowo okresla się te filtry proszę o informacje aby poprawić tekst)

Filtr RO3 + DI oznaczane również jako RO4 składa się z następujących wkładów:

- pierwszy wkład: sendymencyjny-polipropylenowy,

- drugi wkład: blok węglowy,

- trzeci wkład: membrana osmotyczna,

- czwarty żywica jonowymienna – oznaczane jako DI lub DEMI

RO4 może również składać się z trzech filtrów wstępnych, a membrana osmotyczna może być czwartym wkładem (Np. pierwszy i drugi wkład: wkłady sendymencyjne-polipropylenowe, trzeci wkład: blok węglowy, czwarty wkład membrana osmotyczna). Liczba przy skrócie RO oznacza ilość wkładów z jakiej składa się dany filtr łącznie z membraną i często z żywicą.

Wszystkie wkłady przed membraną osmotyczną nazywa się filtracją wstępną/mechaniczną określa się je również jako prefiltry i składają się one najczęściej z dwóch wkładów liniowych. Prefiltry służą do ochrony membrany przed większymi zanieczyszczeniami i utleniaczami co znacznie wydłuży jej żywotność.

Pierwszy to zawsze wkład sendymencyjno-polipropylenowy - jest to pianka polipropylenowa, która ma za zadanie wyłapać z wody największe zanieczyszczenia i zawiesiny. Mają różną przepustowość oznaczaną w mikronach np. 20micron, 5micron, 1micron. Czym mniejsza liczba tym wkład jest bardziej zwarty i zatrzymuje więcej zanieczyszczeń. Niektórzy rozbudowują swoje filtry dając dwie pianki pierwsza np. 5 micron, druga 1 micron. Rozwiązanie to wydłuża żywotność kolejnych wkładów głównie membrany osmotycznej. Każdy wkład ma określoną żywotność wyrażoną w ilości przefiltrowanej wody, jednak jeżeli w ciągu 6 miesięcy nie osiągniemy tego wyniku mimo tego należy wymienić taki wkład ponieważ stracił on już swoje właściwości.

Drugi wkład to blok węglowy – jest to wkład z węglem aktywowanym którego zadaniem jest wyłapanie z wody m.in. chloru, wpania (dzięki temu zmiękcza wodę), metali ciężkich itd. Głównie chodzi o to że ma wyłapać z wody "utleniacze" które mogą uszkodzić membranę. Żywotność wkładów węglowych działa na takiej samej zasadzie jak sendymencyjnych czyli jeżeli nie osiągniemy określonej ilości litrów to po pół roku i tak należy wymienić wkład na nowy. Wszystkie te informacje są podane przez producenta na etykiecie wkładu. Czasami po wkładzie węglowym ponownie stosuje się polipropylenowy w celu ochrony membrany przed ewentualnym pyleniem węgla. Jest to rozwiązanie stosowane w bardziej rozbudowanych zestawach.

Trzeci wkład to membrana osmotyczna – jest to serce i najważniejszy element całego filtra. Jest najdroższym elementem i często stanowi nawet około 60-70% wartości całego zestawu. Membrana jest zawsze hermetycznie zapakowana i należy ją taką przechowywać jak najdłużej, aż do momentu umieszczenia w korpusie. Po zalaniu membrany wodą należy pilnować, aby nie doszło do jej wyschnięcia, ponieważ doprowadzi to do jej nieodwracalnego uszkodzenia.

Membrany mają różne oznaczenia m.in. 50GPD, 75GPD, 100GPD to są standardowe, widziałem też np. membrany 150GPD i 300GPD. Wydawało by się że czym większa wartość tym lepsza membrana i lepsza wydajność. Wydajność i owszem jest większa bo uzyskamy więcej czystej RO w tym samym czasie jednak wraz ze wzrostem wydajności tracimy na jakości wody. Membrana np. 50GPD przepuści w ciągu godziny dużo mniej wody, ale wyłapie znacznie więcej zanieczyszczeń wynika to z bardziej zbitego materiału filtrującego. Sam do niedawna myślałem że dzięki membranie 100GPD uzyskam więcej i lepszej wody niż z modelu 75GPD, ale tak nie jest.

Wydajność standardowych membran w przybliżeniu:

50GPD – 160l/24h

75GPD – 280L/24h (ten rodzaj membrany polecam najbardziej)

100GPD – 350L/24h

Każda membrana ma swoją żywotność jednak jest ona znacznie dłuższa nisz wkłady wstępne i wynosi od 2 -5lat w zależności od jakości membrany, ilości przefiltrowanej wody oraz stanu filtracji wstępnej.

Woda po takiej filtracji nadaje się do hodowania bardziej wymagających rybek i krewetek.

Czwarty wkład DI (DEMI) – jest to żywica jonowymienna i oczyszcza wodę z tego co przepuściła membrana. Żywotność żywicy to około 6000l, sam jeszcze nie wiem za wiele na jej temat, ale tyle chyba wystarczy na początku. Taką wodę możemy stosować do prowadzenia akwarium morskiego.

Dzięki temu procesowi filtracji liniowej uzyskujemy domowym sposobem wodę demineralizowaną.

Zbiornik ciśnieniowy - czysta woda RO trafia do takiego zbiornika, i za pomocą wylewki (specjalnego kraniku) możemy ja ulać kiedy chcemy. Jest to bardzo wygodny sposób na magazynowanie wody, standardowo zbiornik ma 15L.

Filtry końcowe wyróżniamy tutaj dwa rodzaje wkładów i są one montowane na wyjściu czystej wody z membrany:

Mineralizator wzbogaca wodę o niezbędna dla ludzkiego organizmu pierwiastki.

Drugi to wkład węglowy-szlifujący jego zadaniem jest poprawa smaku i zapachu wody.Stosowany po zbiorniku ciśnieniowym na czystą RO.

RODZAJE FILTRÓW

Mamy dwa rodzaje filtrów RO, standardowe oraz na wkłady 10”. Poniżej przedstawiam jak wyglądają same filtry oraz wkłady do nich. Dalej postaram się zrobić zestawienie plusów i minusów. Widziałem jeszcze inne wielkości filtrów o ile dobrze pamiętam 20”, ale opisuje tylko najczęściej stosowane w akwarystyce.

Standardowy filtr RO i wkłady do niego.

http://www.ultrafilt...13957aac658.jpg

Wkład sendymencyjny - polipropylenowy

http://www.eco-facto...66954123910.jpg

Wkład węglowy

http://bluewater24.p...df/w/w/wwl2.jpg

Korpus (obudowa)membrany osmotycznej (w każdym filtrze jest taki sam)

http://sklep.eco-fac...167123fa2bc.jpg

Membrana osmotyczna, którą umieszczamy w/w korpusie. (w każdym filtrze jest taka sama)

http://cristalaqua.p...9e40a7ceda7.jpg

Wkład z żywicą jonowymienną – DI, DEMI. W tym przypadku przy rozbudowie możemy zastosować dwa rozwiązania Pierwszy dedykowany do standardowych filtrów

https://filterdirect.../images/215.JPG

lub korpus z wkładem żywicznym

http://sklep.reefman...g?lm=1396555719

wkład z żywicą do w/w korpusu

http://www.dafi-filt...ges/azotowy.jpg

Filtr RO korpusowy i wkłady do niego.

http://www.ustm.pl/i...za/ro4_duze.jpg

Wkład sendymencyjny - polipropylenowy

http://www.eco-facto...59153023990.jpg

Wkład węglowy

http://bluewater24.p...filter_blok.jpg

W tym filtrze membrana i korpus na membranę są takie sam jak w standardowym RO, to samo dotyczy DI czyli rozbudowując RO3 korpusowe możemy dać pierwsze lub drugie rozwiązanie. Zazwyczaj jednak RO4 korpusowe jest już z żywica skompletowaną standardowo widoczne na zdjęciu poniżej i znajduje się w ostatnim pojemniku. (pierwszy od prawej)

Różnica między tymi dwoma rodzajami filtrów jest następująca. W przypadku pierwszego odpina się od wkładów przewody i w całości wymieniamy. W przypadku korpusowych odkręca się korpus (pojemnik na wkład) i wymienia się tylko środek. Membrany i korpus na membranę są takie same w obu przypadkach jak wyżej wspomniałem. Wkłady na żywicę w dwóch rozwiązaniach są rozkręcane, a żywice wymieniamy na nową i skręcamy z powrotem.

Wkłady do filtra korpusowego są większe, a więc starczają na dłużej. Jednocześnie wkłady korpusowe są tańsze. Zestaw ( sendymencyjny i węglowy) dostaniemy już za 10zł, tej samej jakości do standardowego filtra kosztują w granicach 20-25zł. Jednak aby móc kupować tańsze wkłady musimy na starcie zainwestować w droższy korpusowy filtr. Ja zdecydowałem się na RO4 korpusowe m.in. ze względu na ceny wkładów oraz ich wydajność, ale także dlatego że wolałem mieć w całości zamontowane razem z DI, a nie kompletowane później i dosztukowywać.

RÓŻNICA WODY RO3, a RO3 + DI (RO4)

Jaka jest różnica między tymi dwoma filtrami ? Przede wszystkim w jakości wody. Nie jest specjalistą w temacie RO, ale wiadomo mi tyle że jakość i zanieczyszczenia wody podaje się jako TDS (ilość rozpuszczonych substancj w wodzie) wyrażone też w ppm.

- Woda kranowa w moim przypadku według wodociągów zawiera od 450-550 TDS.

- Woda po RO3 wykazuje TDS na poziomie 10 +/- w zależności od stanu membrany osmotycznej.

- W przypadku wody RO3 + DI, TDS jest na poziomie 0. Czyli otrzymujemy wodę całkowicie czystą – demineralizowaną.

Na rynku są jeszcze filtry RO5 nawet chyba widziałem RO9 i RO10, ale aż tak rozbudowane filtry do akwarystyki nie są potrzebne. Niektóre osoby polecają jeszcze stosowanie RO5:

- pierwszy wkład: sendymencyjny-polipropylenowy,

- drugi wkład: sendymencyjny-polipropylenowy,

- trzeci wkład: blok węglowy,

- czwarty wkład: membrana osmotyczna,

- piąty wkład: DI żywica jonowymienna

Większa ilość wkładów filtracji wstępnej wydłuża żywotność membrany osmotycznej, która jest najbardziej kosztowna z całego zestawu jak już wspominałem.

Do pomiaru TDS służą specjalne mierniki które mogą nam mierzyć wodę w jednym, dwóch lub trzech punktach. Taki miernik np. trzypunktowy ma trzy czujniki pierwszy możemy sobie zamontować przed całym zestawem pokaże nam jak bardzo mamy „zabrudzoną” wodę w kranie. Drugi czujnik po wkładach wstępnych i może nas poinformować w jakim sanie są te wkłady, trzeci po membranie. W przypadku zestawu z DI można podarować sobie pomiar kranówki bo wiadomo że w niej zawsze będzie coś wykazywać. Kombinacja tego rozwiązania zależy od nas. Miernik jedno punktowy to koszt rzędu 90-100zł, dwupunktowy około 120-230, trzypunktowy około 150-160zł. Jeżeli ktoś by się decydował na zakup takiego urządzenia to radze wziąć z wyświetlaczem.

To jest najczęściej stosowany i polecany miernik na forach o akwarystyce morskiej

http://www.waterpure...tds-81_1369.jpg

ZESTAW RO

Wszystkie elementy potrzebne do zamontowania RO dostajemy razem z filtrem. Mimo to przed zakupem radzę sprawdzić czy sprzedawca w zestawie oferuje wszystko co jest nam potrzebne.

1. Filtr z wkładami i korpusami sendymencyjnym, węglowym, membraną w przypadku zestawów z DI pojemnik z żywicą

2. Przewody

3. Restryktor nazywany wenflonem - jest to ogranicznik przepływu wody powinien być zamontowany na przewodzie wychodzącym z korpusu w którym montujemy membranę, woda przez niego przechodząca stanowi odrzut, odpad. Sprawdzałem czy nie jest równocześnie zaworkiem przeciw zwrotnym, ale dmuchając w niego nie było oporu w żadną stronę. Jego zadaniem jest sterowanie zebranych przez membranę zanieczyszczeń i wpłukiwaniu ich do ścieku kanalizacyjnego.

4. Przyłącze wody

5. Zawór kulowy

6. Membrana (zwrócić sobie uwagę czy w skład zestawu wchodzi membrana ponieważ czasami są sprzedawane zestawy bez niej)

7. Obejma do kanalizacji pozwala na stałe zamontować odrzut do odpływu i wtedy nie musimy już się tym przejmować i plątać w kablach

8. Klucz do korpusów (w przypadku filtrów korpusowych)

9. Zawór odcinający odpływ wody pozwala na odcięcie odpływu wody czystej z filtra, dzięki temu membrana jest stale zalana wodą. Nie jest to dołączane do budżetowych zestawów RO.

10. Dobrze jest też zaopatrzyć się w taśmę teflonową do uszczelnienia przyłącza

Rozmiar przyłącza - przy kupnie filtra musimy podać rozmiar przyłącza wody, należy wtedy zmierzyć jakiej średziny mamy gwint od wody zimnej, tam gdzie go chcemy podłączyć. Poniżej zestawienie oznaczeń przyłączy i rozmiar gwintu rury na którą go nakręcimy.

3/8 – 16,7mm

1/2 – 21,5mm

1/4 – 42mm

1 – 33,5mm

3/4 – 26,5mm

(Przed ostatecznym wyborem proszę dokładnie poszukać informacji w internecie ponieważ nie wiem czy podane wymiary są zgodne ze standardami, ciężko jest znaleźć dokładne wymiary)

MONTAŻ RO

Jeżeli mamy kompletny zestaw do podłączenia RO bierzemy się do roboty. Zanim zaczniemy chcę zwrócić uwagę na jedną rzecz. Membranę zostawiamy zapakowaną, aż do momentu montażu jej w korpusie.

Na początku wybieramy miejsce gdzie podepniemy filtr. Powinno to wyglądać tak:

Pod spodem zakręcamy zawór tak aby odciąć dopływ zimnej wody. Odkręcamy kluczem śrubę, która idzie do góry. W to miejsce wkręcamy przyłącze i do przyłącza z kolei montujemy odkręcony wcześniej przewód.

Następnie przygotowujemy zawór kulowy. Proszę wrócić do zdjęcia z rozdziału Zestaw RO tam na zdjęciu zaworu kulowego widać śrubę, odkręcamy ją i nakładamy na przewód dołączony do zestawu. Następnie przewód nabijamy na wypustkę w zaworze i dokręcamy nakrętką.

Zmontowany zawór wkręcamy do otworu w przyłączu, całość zmontowana z wodociągiem powinna wyglądać tak:

Każdy gwint metalowego elementu należy owinąć taśmą teflonową równomiernie i bez żadnych fałd.

Odmierzamy długość przewodu z zaworu do filtra jaka nam odpowiada i ucinamy go w wybranym miejscu.

Szukamy w filtrze wejścia do wkładu sendymencyjnego-polipropylenowego, wyciągamy zawleczkę (najprawdopodobniej niebieską) wkładamy przewód, aż poczujemy opór. Zakładamy zawleczkę i wstępnie mamy gotowy filtr i połączony z wodociągiem.

Wkład sendymencyjny-polipropylenowy powinien odprowadzać wodę do wkładu węglowego. Z kolei od niego woda idzie do korpusu gdzie będzie membrana.

Odpinamy przewód od korpusu z membraną tak aby został dalej zamontowany na wyjściu z wkładu węglowego. Podstawiamy miskę i puszczamy wodę przepłukując filtry wstępne. Ja chwilowo zamontowałem na wyjściu z wkładu węglowego długi przewód i wylot wsadziłem do umywalki. Wszędzie piszą, że wystarczy przelać około 5-10litrów i można montować dalej. Ja odradzam takie postępowanie, proponuje zostawić lejącą się wodę nawet na ponad 5-10minut ponieważ wkład węglowy pylił u mnie nawet po 5 minutach, a to może skrócić żywotność membrany. Co jakiś czas podstawiałem miskę nalewałem wody do pełna i sprawdzałem czy są na dnie kawałki węgla, aż do momentu gdzie nie było nic. Wtedy z powrotem połączyłem wkład węglowy z korpusem na membranę tak jak był pierwotnie zmontowany.

Przyszedł czas na montaż membrany. Rozkręcamy korpus na membranę nie odpinając przewodów, membranę wsuwamy do środka końcówką z dwoma uszczelkami i wciskamy mocno, aż poczujemy że dobrze osiadło na dnie. Skręcamy z powrotem korpus i podłączamy cały zestaw. Płuczemy membranę z środków grzybobujczych czy coś takiego. Z korpusu gdzie jest membrana wychodzą teraz dwa kabelki, ten z ogranicznikiem (najprawdopodobniej z czerwonym kabel) to odpad i wsadzamy go do umywalki czy gdzieś gdzie ta woda będzie mogła się swobodnie lać. Natomiast z przewodu gdzie ma lecieć czysta woda odlewamy 10L ponieważ pierwsze kilka litrów jest niezdatne do użyty to wylewamy je do ścieków. Po tej czynności mamy gotowy filtr. Jeżeli ktoś posiada zestaw z żywicą przewód z czystą wodą wychodzącą z membrany podpinamy jeszcze do korpusu z DI i na wyjściu otrzymujemy wodę TDS 0.

Z instalacją samego filtra raczej nie będzie problemów ponieważ jest masa instrukcji na forach i na youtube jak to zrobić krok po kroku moja jest tylko orientacyjna i zawiera szczegóły które wydały mi się istotne.

Schemat który może być pomocny podczas instalacji.

Kilka pytań które zadano mi na PW i odpowiedź na nie.

Filtr RO działa tak że wychodzi z niego czysta woda RO i „brudna” jest to odpad. U mnie np. podczas filtrowania uzyskałem około 5L czystej wody, ale w tym samym czasie do ścieków poszło około 15-25L wody z odpadu. Ile dokładnie nie wiem bo nie liczyłem, ale w przybliżeniu jest to stosunek około 1:5.

Co można robić z odpadem ?

Myć podłogi, podlewać kwiatki, myć samochód itp.

Ciśnienie w wodociągach powinno być w granicach 2-4bar.(jeżeli się mylę proszę poprawić) Do mierzenia tego są odpowiednie przyrządy. Jeżeli ktoś ma za słabe ciśnienie może zamontować specjalną pompkę do zoptymalizowania ciśnienia.

Sam zastanawiałem się jak wygląda prawidłowo działający filtr. Wyjście czystej RO i odrzutu.

Cały temat pisałem kilka godzin szukając informacji na Internecie oraz korzystając z tego co sam się dowiedziałem lub powiedzieli mi inni. Starałem się odtworzyć cały mój proces od podjęcia decyzji o kupnie filtra do jego montażu i wyjaśniając jednocześnie wszystkie wątpliwości i pytanie na które sam się natknąłem. W temacie na pewno jest sporo błędów i mylnych informacji, prosił bym o wysyłanie poprawek na PW ze skorygowanym opisem.

Jeżeli o czymś zapomniałem to proszę pisać w kolejnych postach, pozwoli to na uzupełnie tematu. Mam nadzieję że komuś się to przyda.

Edytowane 21 Kwietnia 2014 przez Nemo7 (wyświetl historię edycji)